Osobowość to szeroko rozumiany zestaw cech charakterystycznych dla danej jednostki, które opisują sposób reakcji na zjawiska środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. W psychologii istnieje wiele teorii zachowania, a w medycynie rozwinęła się pod skrzydłami dziedziny powstałej w 1818 r. zwanej psychosomatyką. Obejmuje ona holistyczne spojrzenie na pacjenta, którego stan psychiczny bezpośrednio wpływa na stan zdrowia oraz proces terapeutyczny.
Czy można mówić o jakiejś konkretnej osobowości osób borykających się z nadwaga/otyłością/objadaniem się?
Istnieje kilka charakterystycznych cech/oczekiwań/przekonań, które dość często mają osoby zmagające się z problemem nadmiernej masy ciała oraz objadające się. Prof. N. Ogińska – Bulik opisała je w 2004. Dotyczyć mogą zarówno świata zewnętrznego, jak i ich samych. Do tych przekonań i oczekiwań możemy zaliczyć:
- Negatywny obraz własnej osoby
- Niskie poczucie własnej wartości i skuteczności
- Pesymizm
- Zewnętrzne umiejscowienie kontroli
- Słabą kontrolę wolicjonalną
Ludzka skłonność do uogólnień może prowadzić do przekonań, że niepowodzenie w jednej sferze oznacza automatycznie niepowodzenie w innych, a niepomyślne dla niej rozwiązania rzutują na wszystkie inne wydarzenia. Jedna „klęska” traktowana jest jak całkowita porażka, a dodatkowo pesymistyczne nastawienie może i często utwierdza takie przekonania. Wszystko to, poprzez wyzwalanie negatywnych emocji, a następnie potrzebę pocieszenie, powoduje często zwracanie się w stronę jedzenia. Obniżone poczucie własnej wartości powoduje, iż osoba wyolbrzymia drobne niepowodzenia, które stają na jej drodze, a nie docenia tych elementów, które są jej mocną stroną, co w konsekwencji prowadzi do stałego poczucia niezadowolenia i złego nastroju, a rezultatem końcowym może być szukanie pocieszenia w jedzeniu.
Nadmierne jedzenie może też być traktowane jako pewne uchylanie się od odpowiedzialności: za własne życie czy własne problemy, a może także stanowić swoistą formę obrony przed poznaniem samego siebie (za: Hollis, 2000). Dodatkowo wymienia się takie cechy charakteryzujące osoby mające skłonność do nadmiernego jedzenia, jak:
- bierność,
- poczucie bezradności,
- perfekcjonizm (w innych niż jedzenie sferach życia).
Często też osoby te są
- pracoholikami ogarniętymi lękiem przed sukcesem.
Wśród innych cech osób ze skłonnościami do przejadania się wymienia się:
- wyrozumiałość dla innych,
- gotowość niesienia pomocy oraz ogólnie miłe i sympatyczne podejście do innych,
chociaż wskazuje się też ich
- skłonność do izolowania się od innych, przez co jedzenie staje się swoistym łagodzeniem skutków samotności.
Dodatkowo do powszechnych przekonań na temat jedzenia zalicza się m.in.
- przekonanie o konieczności zjadania wszystkiego („jedzenia nie można marnować”) czy traktowania posiłku jako pewnej nagrody.
Można by powiedzieć, że wyłania się z tego „OSOBOWOŚĆ XXL”. Opisane cechy można jednak znaleźć w opisie osobowości stresowej, tzw. typu D*. Jest ona traktowana jako czynnik ryzyka chorób somatycznych i ma istotne znaczenie zarówno w spostrzeganiu stresogenności środowiska, jak i podejmowanych sposobów radzenia sobie ze stresem (w tym nadmierne jedzenie).
Na typ D składają się dwa główne wymiary ,
traktowane jako względnie stałe cechy osobowości tj;
1. Negatywna emocjonalność, która wyraża się w skłonności jednostki do przeżywania silnych negatywnych emocji takich jak lęk, gniew, irytacja, wrogość.
2. Hamowanie społeczne, które wiąże się ze skłonnością do powstrzymywania się od wyrażania negatywnych emocji i zachowań zgodnych z tymi emocji.
Osobowość typu D ma właśnie tendencje do: zamartwiania się i odczuwania napięcia, obwiniania się, pesymistycznego patrzenia na świat. Takie osoby mają niskie poczucie własnej wartości i niski poziom satysfakcji z życia, w specyficzny sposób spostrzegają i interpretują otaczającą rzeczywistość – przede wszystkim w kategoriach zagrożenia. Formą radzenia sobie jest powstrzymywanie się od wyrażania emocji i zachowań zgodnych z odczuciami, co w efekcie zwiększa poczucie stresu. Upust napięcia dają więc formy zastępcze..jak jedzenie, palenie. picie, sex, itp..
Osobiście nie jestem fanką oblepiania się etykietkami na zasadzie „no tak, mam osobowość typu D, już wiem czemu tyle jem”, zwracam jednak uwagę, że istnieje podobna pula problemów – ich powtarzalność u osób odwiedzającyh gabinety dietetyków/psychodietetyków. Może częściowo ułatwić to rozumienie mechanizmów objadania u osób z takimi predyspozycjami. Ale to TYLKO predyspozycje. Być może część z tych cech w ogóle Cię nie dotyczy, opisałam ogólnie zauważalne tendencje w zachowaniach, byc może zgadza się wszystko, może połowa, może niektóre tego typu predyspozycje już przepracowałaś/eś. Nad wszystkimi tymi „cechami” przeciez można i warto pracować. To stawianie granic, skuteczna komunikacja, wyrażanie potrzeb. Odreagowywanie „negatywnych emocje”/radzenie sobie ze stresem- inaczej niż poprzez jedzenie. Tego można się nauczyc! Do tego też służą spotkania z psychoterapeutą ale i oczywiście z psychodietetykiem 🙂 Ze mną można umówić się przez zakłdkę „kontakt”.
We Wrocławiu chcę podejmować dyskuję na podobne tematy na żywo – podczas kobiecego kręgu „spotkań z psychodietetyką” Zapisy TUTAJ (klik)
*Badania mające na celu wykazanie zależności między osobowością typu D, a brakiem kontroli nad jedzeniem przeprowadziła Prof. Ogińska Bulik, na grupie 124 kobiet.
