W poprzednim wpisie (część I) przybliżyłam zjawisko ograniczania jedzenia w kontekście religijnym (asceza oraz opętanie) oraz traktujące niejedzenie jako zjawisko paranormalne. Dziś przedstawię kolejne 2 aspekty.
Dyskurs strajku głodowego
Pod koniec XIX wieku samogłodzenie pojawia się jako idea strajku głodowego. Wynika ze świadomej decyzji o niejedzeniu – jako broni zdesperowanych osób, pozbawionych wpływu. Powstrzymywanie się od jedzenia staje się drogą do negocjacji a przynajmniej przyciąga uwagę opinii publicznej. Zjawisko to stało się częste w XX wieku i jest obecne współcześnie – choć pojedyncze przykłady pojawiają się we wszystkich okresach historycznych. W początku XX wieku strajk był bronią więzionych przeciwników politycznych, sufrażystek, przywódców politycznych walczących o wyzwolenie narodów itp. Ponieważ strajk głodowy stał się powszechny- stracił on w ostatnich latach na swojej sile jako środku nacisku.
W tym wątku warto wspomnieć, że istnieją interpretacje anoreksji psychicznej jako właśnie formy strajku głodowego (Susie Orbach pisze o tym w swojej pracy w 1986 „Hunger strike”. Doświadczenia kliniczne psychoterapeutów (np. Barbary Józefik) potwierdzają to.
Dyskurs medyczny
Do XIX wieku wyjaśnienia religijne i medyczne współegzystują ze sobą, jednak z tendencja do zaniku tych pierwszych. Wczesne medyczne interpretacje opierały sie na spekulacjach (jak np. hipoteza głosząca, że poszczące dziewczęta i kobiety odżywiają się zatrzymana krwią miesięczną, którą ciało absorbuje w celu odżywienia, lub pobierają pokarm z innych ludzi poprzez rodzaj magnetycznej siły – co było zbliżone do koncepcji Junga zakładającej możliwość przemieszczania się żywych cząsteczek białka z jednego ciała do drugiego).
a) Anoreksja jako objaw chorób somatycznych
Tendencja, aby problemy z jedzeniem i wwycieńczenie organizmu widzieć jako symptomy różnych schorzeń, dominowała od czasów starożytnych do nowożytnych. Np. Soranus z Efezu traktował chroniczne bóle głowy, epilepsję i bóle żołądka jako konsekwencje awersji do jedzenia. W literaturze medycznej napotykamy wiele określeń na objawy niejedzenia (anorexia, inappetentia, inedia). W nowożytnej medycynie przeważnie używana jest anorexia – jako wyjaśnienie niejedzenia podawane są różne przyczyny (fizjologiczne, gastryczne, a także powiązane z emocjonalnymi). Harderus w pracy z 1703 roku, wiąże restrykcje w jedzeniu z zaburzeniami unerwienia żołądka i przezywaniem emocji (szczególnie złości, lęku i smutku). Pinel (uważany za pioniera psychiatrii) pod koniec XVIII wieku, wprowadza pojęcie nerwicy gastrycznej, do której zalicza anoreksję, bulimię i picę. Proponowane leczenie było różnorakie: od podawania opium, poprzez namawianie do jedzeni, zastraszanie, stosowanie specjalnych diet, podawanie wina, upuszczanie krwi itp. Na początku XIX wciąż dominuje stanowisko, że anoreksja może być wynikiem wielu chorób somatycznych. Pojawia się tez koncepcja łącząca odmowę jedzenia z doświadczonym szokiem, traumy. Dostrzega się tez zróżnicowanie obrazu klinicznego i przebiegu procesu chorowania.
b) Anoreksja jako syndrom
Pod koniec XVII wieku dochodzi do opisania anoreksji jako odrębnego syndromu. Pierwszą osobą, która precyzyjnie określiła objawy anoreksji we współczesnym rozumieniu tego zaburzenia, był angielski lekarz Richard Morton. Opisał on zespół polegający na wyniszczeniu ciała występujący bez gorączki i duszności, któremu towarzyszy utrata apetytu, zaparcia, utrata miesiączki, brak troski o swoje zdrowie i życie. W XVIII Robert Whyat opierając się na Mortonie dodaje dalsze obserwacje do obrazu klinicznego. W 1859 pojawia się publikacja amerykańskiego lekarza Chipleya dotyczącą ogromnego lęku przed jedzeniem. W XIX wieku następuje dalsze doprecyzowanie zjawiska (przez Francuza Ernesta Charlsa Lasegue i Anglika Williama Whitneya Gulla – którzy niemal równocześnie opisują przypadki wyniszczenia wraz z towarzyszącymi objawami. Nazywają je anorexia hysterica a ostatecznie anorexia nervosa. Ich zasługą było uporządkowanie objawów, nadanie nazwy anorexia a także dostrzeżenie psychicznego tła zaburzenia. Obaj autorzy zwrócili uwagę, że zaburzenie występuje zazwyczaj u dziewcząt i młodych kobiet, Sformułowali wiele trafnych uwag na temat leczenia, wskazując na brak motywacji pacjentek, trudności w nawiązaniu relacji, braku skuteczności środków pobudzających apetyt.
c) Anoreksja w dyskursie psychiatrycznym
Koniec XIX i początek XX wieku to okres kariery klinicznej anoreksji psychicznej. Staje się przedmiotem zainteresowania psychiatrii. utrzymuje się traktowanie anoreksji jako ekwiwalentu histerii. Myślenie to podważa Morris Simmonds w 1914 roku dzięki odkryciu zespołu wyniszczenia spowodowanego niewydolnością przysadki. Pojawiają się hipotezy o zaburzeniach endokrynnych jako przyczynach anoreksji. Przez prawie dwie dekady panuje przekonanie, że zaburzenie wymaga leczenia endokrynologicznego Dopiero w latach 30’tych XX wieku oddzielono anoreksje psychiczna od innych zespołów występujących z wyniszczeniem. Powrócono do koncepcji o psychicznej naturze syndromu. Do lat 60’tych XX weku w ramach psychoanalitycznego (dominującego) paradygmatu odmowę jedzenia rozumiano jako wyraz lęku przed „oralnym zapłodnieniem”. Dla dalszego rozwoju teorii na temat anoreksji ważne okazały się prace Hildy Bruch (1078,1987), która zwróciła uwagę na zaburzony obraz ciała i problem poczucia wartości oraz samooceny pacjentek chorujących na anoreksję.
W związku z narastaniem zachorowań zaburzenie to jest wciąż w centrum zainteresowania zarówno badaczy, praktyków jak i mediów.